Categorie: blog

De weg was al niet zonder strubbelingen geweest. Vanaf de fietsverhuur waren we aan een rondje van 50 kilometer begonnen, ik op een e-bike, de andere drie op eigen kracht. Ondanks de ondersteuning viel het fietsen me zwaar. Ik zat niet op mijn gemak. Tot mijn tevredenheid verkortten we, vanwege het toch wel heuvelachtige karakter, de route tot 30 kilometer. Dat idee ging in rook op toen we tijdens de lunchpauze ontdekten een verkeerde afslag te hebben genomen. Na wat inwendig gevloek stemde ik ermee in om het plan weer aan te passen, via de andere kant van het meer terug te fietsen en daartoe eerst het veer even verderop te nemen.

Juist toen we aankwamen bij de helling trok de pont zich los. Volgens een schema op het informatiebord zou de volgende afvaart pas een uur later zijn. We wilden dat niet zomaar geloven en vroegen een sympathiek ogende Tsjech, die ook op de valreep de boot had gemist, of het echt zo was. Volgens hem klopte het vaarschema zoals wij het hadden gelezen. Dat wetende overwogen we of we nog wel naar de overzijde wilden.

Met het zicht op de wegvarende pont en het vooruitzicht van een uur wachten overlegden we. Misschien had de Tsjech dat in de gaten. Hij deed een paar stappen in mijn richting en liet op zijn telefoon zien dat aan de overkant een mooi fietspad langs het water lag. Heuvelloos, of in ieder geval heuvelarm, dacht ik meteen en was om. De anderen waren al zover, we zouden overvaren. Reisleider Melanie haalde alvast tickets voor vier fietsen uit de automaat.

We aten nog iets bij een kiosk op het nabijgelegen strand en stelden ons daarna ruim op tijd op bij de kade. De veermannen sjokten vlak voor vertrek uit hun hok. Eentje nam alvast plaats achter het roer, de ander gaf de passagiers aanwijzingen en controleerde vervoersbewijzen.

Er was plek voor vijf auto’s, die mochten eerst. Daarna waren voetgangers en fietsers aan de beurt. Melanie nam het voortouw en toonde onze tickets. Ze liep verder terwijl die man nog iets tegen haar zei wat ze niet meteen begreep. In de analyse achteraf was dit misverstand een van de mogelijke verklaringen voor zijn gedrag even later.

Hoewel de logica erachter valt te betwisten bleek dat we naast de fietsen ook voor vier personen hadden moeten betalen. De veerman weigerde deze omissie door de vingers te zien. Melanie twijfelde niet, gaf mij haar fiets en rende naar de automaat. Onwaarschijnlijk snel had ze de benodigde tickets en holde terug. Dat kon de veerman niet schelen. Toen ze weer bij haar fiets was voer de pont weg. Opnieuw zonder ons. Echt. Ik heb mijn lief nooit eerder zo boos gezien en ga niet herhalen wat er uit haar mond kwam. Stoom uit haar oren, dat kan ik wel zeggen.

Het was ieder van ons te gortig om nóg een uur te wachten. Melanie had een flink deel van de terugweg, die we nu min of meer gedwongen waren te nemen, nodig om tot bedaren te komen. Aan het eind van de dag stond er toch 50 kilometer op de teller. En we hadden iets geleerd over de Tsjechische medemens: sommigen onder hen zijn uiterst vriendelijk en behulpzaam, anderen beduidend minder.

De weerapp voorspelde regen, geen weer voor een wandeling. Melanie boekte een rondleiding bij de brouwerij van Pilsen, een uurtje rijden vanaf het vakantiehuis. De gids sprak een Duits dat vrijwel niet te volgen was. Haar verhaal tijdens die kleine twee uur ging voor ons grotendeels verloren. Naast mijn gezin bestond de groep uit ongeveer 25 anderen, die kennelijk meer meekregen van de uitleg.

Al snel mochten we in een omgebouwde stadsbus naar wat de vulhal bleek te zijn, de plek waar ik qua spektakel het meest van verwachtte, dat viel tegen. Er werd net op dat moment geen enkele fles gewassen, gevuld of gekroonkurkt. We moesten het doen zonder rinkelend glas over lopende banden. In de bus terug naar een oud gebouw nabij de ingang overwoog ik mijn reisgenoten voor te stellen om het maar voor gezien te houden, ik zweeg daarover, wat moesten we anders met de middag. Verder dus maar.

Achter een moderne glazen pui bevond zich een hal met een lift waar de hele groep in paste. Daar begon mijn paniekaanval, nog best onverwacht. Ik kreeg het benauwd, had plotseling ernstige aandrang, wankelde, wilde het liefst weer naar beneden, naar buiten, ruimte, frisse lucht. Dat te moeten vragen aan de gids en de hele groep ophouden leek me een remedie erger dan de kwaal.

Vanuit de lift voerde een gang naar een donker filmzaaltje met halfronde banken voor een eveneens halfrond scherm. Ik positioneerde mezelf strategisch aan de buitenkant, hoewel dat weinig uitmaakte voor een eventuele vlucht, ik zat vast. Met het klamme vocht in mijn handen, toch nog steeds een uitweg overwegend, onderging ik de informatieve film, veel flitsen. Daarna, eenmaal in beweging door de naastgelegen expositie over gerst, water en hop, zakte de spanning en kon ik weer normaal ademhalen.

We aanschouwden een verzameling in onbruik geraakte koperen ketels, waar opnieuw een onverstaanbaar verhaal bij hoorde, en daalden daarna af naar de kelder. Hier bleek het spektakel zich schuil te houden. Het kleine gedeelte dat we zagen van het enorme complex aan met de hand gegraven tunnels maakte een grote indruk. In de koelte onder de gewelven werd in voorbije tijden het bier opgeslagen. Men brouwt er op traditionele wijze nog kleinschalig het originele pils. In een van de houten vaten was een tap geslagen waaruit een daartoe aangestelde brouwer voor ieder een schuimend glas vol liet lopen. Het bier, met dezelfde temperatuur als de lucht daar beneden, smaakte maar al te goed.

Het was opvallend hoe daarna, in ieder geval in mijn beleving, de stemming in de groep omsloeg van enigszins mat naar een stuk frivoler. Na kort daarop nog even te hebben stilgestaan bij de ijsopslag was het klaar en werkten we onze weg door de onvermijdelijke souvenirwinkel naar buiten. Het was droog gebleven.

Inmiddels weet ik dat het de resterende tijd in Tsjechië niet bij die ene confrontatie met paniek is gebleven. Ook vond ik dagelijks aan het eind van de middag troost bij een echo van dat ene glas.

Een achillespeesblessure wierp me begin februari ongenadig terug in de winterdip waar ik twee weken eerder uitgeklommen was. De stapjes die nog lukten stonden me alleen toe te bewegen in huis en bij de noodzakelijke gang door de supermarkt. Het was niets om me voor te schamen en toch deed ik dat een beetje. Ik was acuut inert geraakt, terwijl de langere wandelingen in de voorgaande weken me er juist bovenop hadden geholpen. De buitenlucht en de beweging hadden me goed gedaan, net als steeds weer dat drempeltje nemen, en de voldoening achteraf. Het viel allemaal weg.

Internet repte van drie tot zes maanden voor het herstel, tot soms zelfs een jaar. De huisarts vertelde ongeveer hetzelfde. Met die kennis op zak raakte ik in korte tijd wanhopig, ook wetende dat ik de activiteit hard nodig had om fit te blijven. Bovendien viel mijn plan in duigen om vrolijk de lente in te lopen. Het pakte dusdanig dramatisch uit dat het voor mij zo niet meer hoefde.

Ruim twee weken stond de beperking op de voorgrond en al het andere in de schaduw ervan. Toen het lopen tot mijn opluchting iets beter ging, begon ik na te denken over dit verhaal en andere verhalen die mijn leven beheersten. Ze zijn talrijk en gevarieerd, van het persoonlijke tot aan het wereldtoneel, nooit niks. Mijn mijmering spitste zich al snel toe op het idee dat er iets moest zijn dat steeds getuige was, een constante factor onder alles wat speelt. Zo kwam ik zelfs op de mogelijkheid van het bestaan van een god. Je kunt het niet weten, zei een vriend, het gaat onze waarneming te boven.

Toch heb ik weleens, toen ik met gekruiste benen op een kussentje zat en overigens niet psychotisch was, iets meegemaakt wat je een spirituele of goddelijke ervaring zou kunnen noemen. Dat is een beetje gek gezegd, omdat het impliceert dat al het andere daar niet toe behoort, het tegendeel is waar. Kort na dat voorval probeerde ik het te omschrijven, taal bleek niet toereikend. Daarom doe ik ook nu geen poging. Laat ik het erop houden dat, zonder dat tijd en ruimte nog een rol speelden, ik zicht kreeg op iets. Ik geef er liever geen definitieve naam aan, weten van het bestaan volstaat.

Dat ik even, gelukkig niet lang dus, diep in de put zat met die gehavende pees, herinnerde me eraan. Het zorgde ervoor dat ik er weer mee in contact kwam, niet op een heftige of ingrijpende manier, wel wat meer dan alleen rationeel. Op het moment zelf had ik het niet eens in de gaten, achteraf pas, toen ik nadacht over de zin en betekenis van het lijden. Juist daardoor ontstond er een opening naar dat wat onder alle pijn en gedoe en gedoetjes verborgen ligt.

Wat het ook is, het zal er altijd zijn. Dat die blessure zich nog laat gelden en ik voorlopig met een stok loop, doet daar niets aan af.

Brieven aan een jonge dichter van Rainer Maria Rilke triggerde mijn eerste psychose. In die periode, drie decennia geleden alweer, volgde ik de levensbeschouwelijke studie humanistiek. Op de leeslijst stond meer literatuur over zingeving en filosofie, zeer interessant, ik ging er helemaal voor. De balans tussen lijf en geest raakte zoek. Ik deed wat aan sport maar niet erg regelmatig, mijn hoofd werd topzwaar. Daarnaast speelde een mengeling mee van eenzaamheid, stress, opwinding en onzekerheid, plus plotse inzichten, noem het maar. De uitwerking van alles samen was desastreus. Ik raakte in de war, staakte noodgedwongen de studie en heb die nooit meer opgepakt. Of dat zonder dat boek ook zo was gelopen, weet ik niet, mogelijk was het net dat zetje.

Naast triggers heb ik in de loop der jaren verklikkers leren zien, gedachten of gedragingen die wezen op het begin van een nieuwe episode. Het ging dan om de manische kant, een depressie was van zichzelf wel duidelijk. Verklikkers voor een verhoogde stemming zijn in mijn geval het voeren van geanimeerde gesprekken, opvallende scherpzinnigheid, meer wandelen dan anders, bepaalde muziek luisteren, maar ook veel schrijven, dichten met name. Krijg ik ineens weer regels op papier, dan weet ik hoe laat het is, moet ik alert zijn.

Lange tijd heb ik dat niet als zodanig onderkend, of willen onderkennen. Ik wilde gebruikmaken van de vrijgekomen inspiratie, vond het heerlijk om weer toegang te hebben tot dat domein en ging er dieper op in. Ik bracht bundels uit in eigen beheer, zonder te proberen tijdschriften of uitgevers te interesseren. Dat er maar een paar gedichten zijn overgebleven die de toets kunnen doorstaan, neemt niet weg dat het schrijven ervan zijn waarde had. Het bood een manier om enige grip te krijgen op de aanzwellende stroom, om de verbindingen die in mijn hoofd ontstonden te laten stollen en misschien vooral om iets van de schoonheid vast te leggen die ik ervoer.

De brieven van Rilke waren gericht aan een jongeman die zich vertwijfeld afvroeg of hij dichter moest zijn. De kritiek van de meester op het meegestuurde werk was niet mals, en toch ook bemoedigend. Hij raadde aan om onderzoek te doen, om uit te zoeken of het schrijven van verzen noodzaak kende en om bij zichzelf te rade te gaan in plaats van de oren te laten hangen naar het oordeel van anderen. Leef je vragen, gaf Rilke mee, dan komt op den duur misschien een antwoord bovendrijven.

Inmiddels heb ik de vraag, denk ik, lang genoeg geleefd om tot een voorlopige conclusie te komen. Ik vind het soms leuk om gedichten te schrijven, en soms zit daar wel wat noodzaak achter, maar het is niet de voornaamste vervulling van mijn bestaan. Ik meen ook dat de ander, een eventuele lezer, wel zonder kan, en hou ze voortaan lekker voor mezelf.

—

Deze tekst verschijnt later dit jaar ook in Plusminus magazine, thema Lezen en schrijven

Een voormalig schoolgebouwtje hier om de hoek, waar een groep Oekraïense vluchtelingen een tijdje onderdak had, is ingepakt in steigers. Schilders geven de buitenkant een goeie lik verf en binnen doen bouwvakkers enkele laatste aanpassingen. De gemeente, die eigenaar is, wil er 37 studenten huisvesten, al lijkt de vergunning voor de nieuwe bestemming nog niet helemaal rond.

Een paar omwonenden zijn bang voor overlast en dreigen het plan te torpederen. Die buurtgenoten hebben de gemeenteraad over de kwestie aangeschreven. Slim bedacht, goeie zet.

De eenpersoonsfractie van een plaatselijke partij zette er vervolgens de tanden in. Het raadslid heeft in omliggende straten aangebeld en bewoners gevraagd of ze ook problemen voorzagen. Het is maar net hoe je het stelt. Namens de partij hangen er nu spandoeken aan de hekken rond het gebouw met de tekst: ‘ongeschikt voor studentenbewoning’. Volgens het raadslid (ik heb het haar per mail gevraagd) is toekomstige huisvesting er ‘ongeschikt’, niet omdat het te klein is of omdat het dak lekt of wat dan ook, maar alleen omdat omwonenden bezwaar hebben. Zo is het cirkeltje snel rond.

Het lijkt mij juist een heel goed idee om studenten daar een plek te bieden, sowieso om het gebouw een nieuwe bestemming te geven en het niet te laten verpieteren. Het zou jammer zijn om deze kans te laten liggen. Wat jong bloed erbij in de wijk kan helemaal geen kwaad. Het zullen geen mensen zijn die de hele tijd brallen, zuipen en feesten, waar de angst van de buren vanuit een stereotiep beeld wellicht op gebaseerd is. Een dispuut van het corps heeft op deze locatie, diep in Overvecht, weinig te zoeken. Eerder zie ik een gevarieerde verzameling serieuze, hardwerkende studenten voor me. Als die al iets teweegbrengen zal het, veel eerder dan een verstoring, een verrijking zijn.

Daar komt bij, over het grijpen van kansen gesproken, dat er over de hele linie een schreeuwend tekort aan woonruimte is. Dat behoeft geen toelichting. Ieder initiatief om een paar studenten blij te maken met een kamer is welkom.

Het raadslid is met haar gemakkelijke boodschap achter de bewoners gaan staan, daar spint ze goed garen bij, maar de eventuele toekomstige bewoners mogen wat haar betreft in de kou blijven.

Aangezien nog niet bekend is wie het zijn, hebben zij geen stem in dit verhaal. Die stem neem ik dan maar voor mijn rekening. Alleen weet ik nog niet precies hoe. Hoe protesteer je tegen protest? Hoe maak je bezwaar tegen bezwaar? Er ontstaat een mogelijkheid. Vlak voor het ter perse gaan van dit blog, ik hoor het geratel al, bereikt me het bericht dat er een inloopavond komt over het plan. Omdat ik mondeling veel minder sterk ben dan schriftelijk, zal mijn bijdrage kort zijn, op luide toon: ‘Ik ben voor, laat maar komen die lui, leuk!’